“Bir kadın ne zaman kendisi için ayağa kalkarsa, diğer tüm kadınlar için de ayağa kalkar.”
Maya Angelou
Türk Dil Kurumu’na göre muhtar; köy ve mahallenin yasalarla belirtilmiş işlerini yürütmek için o köy veya mahallede oturanların seçtikleri kişi olarak tanımlanıyor. Muhtarlık kurumu Türkiye’ye özgü bir yönetim birimi ve devlet ile halk arasında bir köprü. Muhtarlar devletin mahalledeki ve köydeki elçisi. Gündelik hayatın merkezinde yer alan, dünyada eşi benzeri bulunmayan, yerli ve milli bir kurum olan muhtarlıklar, yerel veya mikro-yerel olarak ifade edilen mahallerde ve köylerde halkın seçilmiş temsilcileri. Muhtarlar herhangi bir siyasi parti aracılığıyla değil, bireysel olarak seçiliyor. Dolayısıyla gerek muhtarlık kurumu gerekse de muhtarlar siyaset üstü, kapsayıcı ve bütünleştirici.
Cumhuriyet’in İlk Kadın Muhtarı
Türkiye’de kadınlar – Cumhuriyet’in ilanından tam 10 yıl sonra – 26 Ekim 1933 tarihinde muhtarlık kurumuna seçilmeye hak kazandı. Bir başka ifadeyle, tam 90 yıl önce kadınlara muhtar olmanın kapısı açıldı ve 12 Kasım 1933 tarihli muhtarlık seçimleriyle de resmi olarak Türkiye’de ilk kadın muhtarı Gül Esin Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Demircidere köy muhtarlığına seçildi.
Zoru Başaran, İlham Veren, Rol Model Kadın Muhtarlar
Siirt’in tek kadın muhtarı Berivan Demir, İstanbul Sultangazi’nin tek kadın muhtarı Çiğdem Özkan, Diyarbakır’ın merkezdeki tek kadın muhtarı Dilek Demir, Çankırı Orta ilçesinin tek kadın muhtarı Tülay Çakır ve sayamadığımız tüm kadın muhtarlar gibi kadınlar 1933’ten bugüne Cumhuriyet’in 100’üncü yılında da mahallerinde ve köylerinde fark yaratmaya, ilham vermeye ve tüm kadınlar ile kız çocuklarına rol model olmaya devam ediyor.
Kadınların Yerelde Eşitlik Mücadelesi: Neden Daha çok Kadın Muhtar Olmalı?
- Yerel yönetimler siyasete girişin ilk basamağı, muhtarlık kurumu ise yerel yönetimlere giriş kapısı.
- Her bir muhtarlık eşitliğe, adalete, kapsayıcılığa ve özgürlüğe açılan bir kapı olma potansiyeline sahip.
- Her bir kadın muhtar kız çocukları için rol model.
- Kadın muhtarlar yerelde değişimin ve gelişimin müjdecisi.
Küresel Sorunlara Yerel Çözümler Üretmeliyiz
Kadınların seçim ve atama ile gelinen karar alma mekanizmalarındaki eksik temsili küresel bir sorun ve çözümünü hep birlikte yerelde aramalıyız. Bunun için en küçük yönetsel birim olan mahalle ve köyden başlayarak temsilde cinsiyet eşitliğinin sağlanması için iş birliği, güç birliği ve dayanışma içerisinde hareket etmeliyiz. Çünkü, yerelden ulusala kadar karar alma mekanizmalarındaki eşit temsilin en zayıf halkası muhtarlık kurumu. Bizler kadınların kamusal alandaki görünürlüğünü ancak eşit temsil ile artırabiliriz.
Eşit ve Kapsayıcı Bir Dünya Mahallede Başlar!
3 Nisan 2021’de kurulan Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı (Derneği), nüfusun yarısını oluşturan kadınların muhtarlık kurumlarında eşit temsil edilmesini temel bir insan hakkı olarak değerlendiriyor; daha eşitlikçi ve kapsayıcı mahallelerin inşası için çalışmalar yürütüyor. Daha eşit ve kapsayıcı bir dünyanın birlikte mümkün olduğunu ve yerelden başladığını düşünüyor. Özgün projeler üreterek, araştırmalar yaparak, yayınlar ve raporlar hazırlayarak, dergiler çıkartarak, kadınların ve toplumun tüm kırılgan kesimlerinin birbirinden öğrenmesini, güçlenmesini ve dayanışmasını sağlamak istiyor. Dernek, kadın muhtar sayısının artmasına ve mevcut kadın muhtarların güçlenmesine katkı sunmayı amaçlıyor.
Afetlerde Yerel Kadın Liderliği Neden Önemli?
Afet politikaları, kadınların ve kırılgan grupların farklılaştırılmış ihtiyaçları dikkate alınmadan yani ‘cinsiyet körü’ bir biçimde hazırlanıyor. Politikaların toplumsal cinsiyet eşitliğine uyumlu olmaması, afet sonrası toparlanma sürecinde kadınların kaynaklara ve dolayısıyla temel hizmetlere erişimini kısıtlıyor. Afetlerde toplumsal cinsiyet eşitsizliği makası daha da açılıyor ve eşitsizlikler farklı biçimlerde (şiddet, istismar, yoksulluk gibi) yeniden üretiliyor. Dolayısıyla, dernek olarak odaklandığımız sorun alanı yerel düzeyde afet politikalarının toplumsal cinsiyet eşitliği dikkate alınmadan hazırlanmış olması.
Kadınlar için Kadınlarla Birlikte: Afette Kadın Yerel Liderler
Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı’nın “Afette Kadın Yerel Liderler” başlıklı projesi, ‘Borusan Sürdürülebilir Fayda Programı’nın (deprem bölgesine odaklanan) ikinci dönem desteklenen projelerinden biri. Bu programın amacı sürdürülebilir bir dünya inşası için sosyal faydayı merkeze alan ve toplumsal dönüşümlere aracılık eden projeleri desteklemek.
“Afette Kadın Yerel Liderler” projesi aracılığıyla dernek, afet ve kriz dönemlerinin yarattığı olumsuz etkileri kadın liderliğinde fırsata dönüştürebilmeyi ve kadın potansiyelinin ortaya çıkmasını hedefliyor. Bir diğer ifadeyle, deprem bölgesindeki kadınlara kapasite geliştirme ve liderlik desteği sunarak kadınlarla birlikte toplumsal cinsiyet eşitliği odaklı afet politikaları oluşturmayı ve kadınları güçlendirmeyi amaçlıyor. Çünkü Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı, afet sonrası toparlanma sürecini toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve tüm kadınlar ile kız çocuklarının güçlenmesi için önemli bir zaman aralığı olarak görüyor.
Afet ve Kriz Dönemlerinde Kadın Liderliğini Öne Çıkarmak
Özet olarak Borusan Sürdürülebilir Fayda Programının bir parçası olan bu proje ile afet ve kriz dönemlerinin yarattığı olumsuz etkileri, kadın liderliğinde fırsata dönüştürebilmeyi ve kadın potansiyelinin ortaya çıkmasına katkı sunmayı hedefliyoruz. Diğer bir deyişle, dirençli toplulukların inşasında kadın liderliğini (muhtarlıklarda, mahalle komitelerinde, sivil toplum kuruluşlarında, kent konseylerinde, belediyelerde) öne çıkarmaya çalışıyoruz. Çünkü, krizleri ve afetleri kadın liderliğinde birer fırsata dönüştürmek mümkün…
En nihayetinde kadınların edilgen değil, etken olması; alınan kararların nesnesi değil, öznesi olması için elimizi taşın altına koyacağız. Cumhuriyet’in 100’üncü yılında kadınlar için kadınlarla birlikte deprem bölgesinde birlikte çalışacağız, yaralarımızı birlikte saracağız, birlikte iyileşeceğiz ve birlikte güçleneceğiz!
Yazıma bir alıntı ile son vermek istiyorum…
“Kadınların yeri kararların alındığı her yerdir.” Ruth Bader Ginsburg.
